Slow Food Achterhoek
De toekomst van de voedselproductie in Nederland is zelden zo aan de orde van de dag geweest als nu. Van genuanceerde discussies tot felle protesten; we worden allemaal met het onderwerp geconfronteerd. De vraag die we onszelf moeten stellen gaat veel verder dan alleen stikstof: waar moeten we met ons landbouw- en voedselsysteem naartoe?
Nederland kent boeren die al jaren op fantastische wijze toewerken naar een duurzame landbouw op ecologisch, sociaal én economisch gebied. In al onze regio’s zijn mensen vol passie bezig met toekomstbestendig boeren. We vroegen onze Slow Food communities om één producent aan te dragen die Good, Clean & Fair boert in hun regio. Er zijn natuurlijk tal van voorbeelden, naast degene die we hier uitlichten.
Gerjo Koskamp, biologisch-dynamisch Boerderij Ruimzicht
BD-Boerderij Ruimzicht is een biologisch-dynamisch landbouwbedrijf in Halle, de Achterhoek. Naast kippen, varkens, schapen en koeien heeft Gerjo Koskamp daar samen met Jara van Rooij, Imke Kuiper en Annet Kranenburg ook een kaasmakerij, een tuinderij met 60 verschillende gewassen en een boerderijwinkel. Sinds 1930 boerden de grootouders van Gerjo als één van de eersten hier op het Achterhoekse klapzand van Halle-Heide. Na een periode van intensivering, heeft Gerjo het roer juist weer omgegooid.
De omschakeling
Dat omvormen was dan ook zijn vereiste, toen hij in de jaren ’90 van de vorige eeuw met zijn partner het bedrijf van zijn ouders binnen stapte. Met zijn 10-jarenplan in de hand startte hij de omschakeling. De fokzeugen gingen eruit, biologisch werd de norm en de focus lag op de breedte van het bedrijf – het totaalpakket – onder andere in combinatie met zorg. Gerjo: “Dat is een stukje van mijn missie: mensen de brede visie op landbouw, maatschappij en voeding geven.” In de jaren die volgden bouwde Gerjo zijn carrière bij het Centrum van Landbouw & Milieu in Utrecht af, om zijn eigen bedrijf steeds verder te verdiepen, verbreden en extensiveren.
De breedte in en verder extensiveren
Gerjo werkt ondertussen volledig biodynamisch, en de verbreding zette door met de boerderijwinkel en tuinderij. Ook de zorgtak kreeg vorm. Gerjo: “We zijn een zorgboerderij in de zin: zorg voor mens, aarde, plant en dier. Wie zijn zinnen wil verzetten of even bij moet tanken, kan donderdags meedraaien met het vrijwilligersteam. Je ziet dan de helende werking van samen werken in de natuur en het samen lunchen.”
De koeien, kalveren en stieren van Gerjo lopen bij elkaar in de wei. De dieren krijgen alle ruimte om hun natuurlijk gedrag te vertonen. De afgelopen 20 jaar heeft Gerjo zelfs zijn eigen ‘koeienlijn’ gefokt, waardoor zijn runderen nu volledig zonder krachtvoer kunnen (diervoer met weinig vezels, kleine deeltjesgrootte en daardoor snel beschikbaar voor het lichaam); alleen de kalveren krijgen nog wat rogge van eigen teelt. De graanteelt levert nu vooral stro op voor de stallen, de graankorrel vindt zijn weg – via de molenaar – naar de bakker.
Om uiteindelijk de landbouw volledig circulair te maken, moet je het hebben over meer dan alleen stikstof. Hoe de kringloop helemaal gesloten kan worden? Gerjo: “Dan moet de humane mest weer terug op het land komen. Dat kan nu nog niet, maar bewustwording is er. Ruud Hendriks bijvoorbeeld, een docent aan de Warmonderhof, maakt zich hard om dit belangrijke thema onder de aandacht te brengen.
De toekomst
Gerjo runde jarenlang zijn bedrijf alleen, wat kwetsbaar maakt in gevallen van uitval. Het verder extensiveren, de winkel en klantenkring uitbreiden en intussen méér doen dan BD voorschrijft waardoor Gerjo met zijn melkprijs niet uitkwam: “Ik werkte me de rimbam en verdiende nóg te weinig om iemand aan te kunnen nemen”. Gelukkig kreeg Gerjo toen hulp van een stagiaire, met wie het goed klikte. “Inmiddels is Jara vennoot in het bedrijf. En uiteindelijk draag ik het aan haar over.”
Smaak
Met de komst van de vennoot, kon eindelijk ook het idee om zelf te zuivelen geconcretiseerd worden. En de overgang naar volledig ruwvoer zoals kruidenrijk hooi, had ook nog eens een positieve invloed op de smaak en kwaliteit van de melk. Uit onderzoek samen met het Louis Bolk Instituut blijkt dat gras cruciaal is, legt Gerjo uit: “Met een kaasmakerij wil je eigenlijk een koe die alleen kruidenrijk gras eet. Dat komt de smaak en kwaliteit van de kaas echt ten goede.” Met die fantastische rauwe melk maken ze op Ruimzicht een heerlijke roodflora kaas. Deze rijpt vervolgens op houten planken in de kaaskelder: “Onze Achterhoekse bergkaas, volgens een recept uit de Zwitserse bergen.”
Deze kaas is de kers op de taart, van alle producten die ze verbouwen. Gerjo: “Wij willen helende voeding produceren en maximale kwaliteit nastreven. Alle keuzes die we maken zijn om de producten gezond te laten zijn en de aarde gezond te houden. En we doen geen concessies. Als je dieren niet goed voedt, kun je er ook geen goede producten mee maken.” Normen voor kwaliteit en duurzaamheid voor de melkveehouderij zijn voor Gerjo cruciaal: “Ik ben blij dat ook Slow Food Nederland de keuze heeft gemaakt om zich hierover uit te spreken: dat niet alleen de ambacht telt, maar ook een duurzame productie.”
Het belang van een goede klantenkring
De directe verbinding met Gerjo’s klantenkring is ontzettend belangrijk. Ook om financieel de touwtjes aan elkaar te knopen. Een klantenkring die snapt, en dus ook betaalt voor wat je doet. Gerjo: “Ik kan goed kletsen en heb de bank dan ook regelmatig meegekregen. Maar op een gegeven moment hield dat een keer op. En toen kregen we plots de koepokken. Funest voor de melkproductie. Mijn partner en ik hebben toen een brandbrief geschreven naar onze vaste klanten. Dankzij hun vooruitbetaling hebben we het gered!”
Stap voor stap naar een duurzame veehouderij
Gerjo geeft wel aan dat het omschakelen naar een maximaal natuurinclusief landbouwsysteem best lastig is: “Denk aan het houden van kalveren bij de koe, daar komt heel wat bij kijken. Dat moet je ook nog niet verplicht stellen. Eerst boeren maar eens goed belonen voor groen-blauwe diensten (red. een boer die zonder chemie en met volledig gesloten kringloop naast gezonde producten produceert, zich ook inzet voor schoon drinkwater, frisse lucht, en natuur- en landschapselementen. Hij ontvangt hiervoor een hectare premie). Naast dat deze diensten makkelijker te financieren zijn door de overheid, is het gewoon eenvoudiger om zonder chemie te produceren en houtwallen aan te leggen voor een meer divers landschap, dan kalveren bij je koe te houden. Daarvoor moet echt iets tussen de oren veranderen. Je moet willen zien hoe mooi dat is.”
Waarom het Gerjo wel gelukt is? Hij vertrouwt op de kracht van creatie. Gerjo: “Als je een moodboard maakt, je ideeën voor je gaat zien, kun je daar naar werken. Een visie ontwikkelen, een plaatje neerzetten.” Dat begon met zijn 10-jarenplan. “Na een jaar of 12 vond ik dat papiertje weer terug, en ik dacht: verrek, allemaal gerealiseerd! Daar is achteraf wel iets te veel wilskracht bij nodig geweest. Maar die moet je ook hebben. Het is een beetje dat samenspel.”