Traditionele Waddenvissers {Presidium}
BESCHRIJVING
Het Nederlandse deel van het UNESCO Werelderfgoed Waddenzee ligt tussen het Marsdiep bij Den Helder en de Dollard in Groningen. Op het wad is het ritme van het getij allesbepalend. Traditionele Waddenvissers kennen de getijdenstroming en weten hoe de vissen zwemmen en de krabben lopen. De vistuigen moeten op het goede moment op de juiste plekken uitgezet en in de bodem verankerd worden zodat de vis in de val zwemt. De vissers leven met de seizoenen, met het getij, met de wind die het water opstuwt of wegblaast en met de soorten die zich op het wad aandienen. In plaats van achter zeebaars aan te jagen tot voor de Franse kust oogsten deze vissers “wat het wad schaft”, en passen ze zich steeds aan als de natuur dat vereist. Een goede kennis van het wad, de geulen en de platen is daarbij onontbeerlijk.
Voor elk type visserij zijn specifieke kennis, vaardigheden en methoden nodig. En ook de benodigde tuigen en vergunningen zijn per visserij verschillend. Voor het handmatig rapen van Waddenoesters worden bijvoorbeeld beperkte vergunningen afgegeven en de rapers moeten een gezamenlijk raapplan opstellen.
Visserij met vaste vistuigen is vaak kleinschalige visserij met onder andere staandwant, zegen, (schiet)fuiken, lijnen, kubben en ankerkuilen. ‘Staandwantvisserij’ is de samenvattende term voor alle vismethoden waarbij het net stilstaat in het water. Het zijn passieve visserij-methoden die de bodem niet beroeren. Ze veroorzaken dus geen aantasting van de bodem en vertroebelen het water niet. Harder, zeebaars en bot worden zo snel mogelijk uit het net gehaald en in ijs gepakt.
Schelpdieren zwemmen niet weg, de oesters worden bij laag water met de hand van drooggevallen oesterbanken geraapt en kokkels worden op handkracht uit de bodem van de Waddenzee ‘geharkt’, met een speciale kokkelhark waardoor de kokkels in het net achter de hark terechtkomen. De kokkels worden na de vangst verwaterd. Krabben moeten levend worden verkocht, met steeds een dunne laag krabben per kist; dus daar zijn veel kisten voor nodig. Ook na het aanlanden heeft elke soort zijn eigen verkoopkanalen en verwerking. Daardoor kan elke beroepsvisser maar een deel van de verschillende traditionele vismethoden uitoefenen.
CULINAIR GEBRUIK
ONTDEK HET ARK VAN DE SMAAK BOEK
Wil je meer weten over voedsel en verhalen lezen over gastronomische erfgoed? Bekijk het boek “DE ARK VAN DE SMAAK” in onze webshop.
Huidige situatie
Tegenwoordig is de Waddenzee een internationaal beschermd natuurgebied en UNESCO Werelderfgoed, maar vissers weten al van oudsher hoe bijzonder en rijk dit gebied is. In de Nederlandse Waddenzee zijn nu nog zo’n 35 traditionele vissers actief, die zich steeds weer weten aan te passen aan veranderende eisen en omstandigheden. Sommigen hebben bijvoorbeeld hun fuiken aangepast om vooral Chinese wolhandkrab te vangen in plaats van paling, andere zijn zich gaan concentreren op het rapen van Japanse Oesters om harder en zeebaars te ontzien.
Het steeds weer meebewegen vraagt veel flexibiliteit en vindingrijkheid van de vissers. Op zich zijn die kenmerkend voor het karakter van deze vissers, maar knellende regelgeving en lastige procedures belemmeren de aanpassing van de visserijpraktijk. Het sluiten van steeds meer traditionele visgronden maakt vissers extra onzeker. Veel vissers hebben daarom nevenactiviteiten. Ze combineren de visserij met werk aan de wal, toerisme en recreatie of onderzoek.
Er is echter weinig toekomstperspectief; er valt niet veel te verdienen en er is onzekerheid om te mogen blijven vissen, onder andere door beperkingen vanuit de overheid. Daardoor zijn er te weinig jonge mensen die het vak willen leren en staan de Traditionele Waddenvissers in de Waddenzee op het punt van verdwijnen. Het Presidium Traditionele Waddenvissers van Slow Food bevordert het werk van de traditionele vissers in de Waddenzee en hun producten. Het staat voor korte transparante ketens van visser naar consument. Vissers verkopen aan huis en op markten.
Het moedigt vissers ook aan om op verschillende soorten te vissen, omdat sommige traditionele soorten zijn verdwenen. Presidiumleden nemen deel aan een project voor de traceerbaarheid van hun producten dat wordt gesteund door het Canadese Ecotrust, opgericht tijdens Slow Fish 2011. Restaurants en visverkopers laten consumenten weten waar en wanneer vis is gevangen en met welke vismethoden.
Op de achtergrond speelt ook de aanhoudende discussie of er in het mooie natuurgebied van de Wadden wel plaats is voor voedseloogst. Voor de Traditionele Waddenvissers is dat geen vraag. Het is een ongelooflijk dynamisch, veerkrachtig en rijk gebied dat voedsel biedt voor vogels, zeehonden, vissen én mensen. De grootste bedreigingen van de Waddennatuur zijn klimaatverandering, zeespiegelstijging, zandsuppleties, verzuring, vervuiling en een verstoorde voedingstoestand (stikstof-fosfaat-balans). Dat zijn grote milieuproblemen die je niet oplost door de traditionele visserij van het wad te weren. Grote milieuproblemen ontstaan door veel kleine oorzaken en ons voedselsysteem speelt daarin een belangrijke rol. Goed gereguleerde oogst van kwaliteitsvoedsel uit Werelderfgoed Waddenzee kan bijdragen aan oplossingen. Daarvoor is het wel nodig dat vissers de ruimte krijgen om hun ambacht op een verantwoorde manier uit te oefenen en hun vakkennis over te dragen. Iedereen kan daaraan meehelpen. Bijvoorbeeld door vis te kopen van de vissers zelf, aan huis, op de boerenmarkt, of via de collectieven Goede Vissers en Vissers van de Kust. Je kunt ook het wad op gaan met de demonstratie-vissers van onder anderen het Wadvissersgilde en Wadvistochten om zo een stukje van de kennis van deze vissers mee te nemen en te behouden voor komende generaties.