Kollumer Zoete Grauwe Erwt
BESCHRIJVING
De Kollumer Zoete Grauwe Erwt wordt sterk beïnvloed door weersomstandigheden zoals regen en is daarom relatief moeilijk te telen. Kapucijnen zijn bijvoorbeeld gemakkelijker te oogsten en minder gevoelig voor ziekten. De erwten worden rond februari tot mei in de volle grond gezaaid met een zaaiafstand van drie centimeter in de rijen en ongeveer zestig centimeter tussen de rijen. De planten worden ongeveer een meter hoog. Ze kunnen worden geteeld met behulp van een niet te grof gaas om tegenop te klimmen. Aanbevolen wordt om de erwten afwisselend te zaaien met Camelina sativa (huttentut of dederzaad), een plant uit de kruisbloemenfamilie. Deze geeft ze natuurlijke ondersteuning. Als de omstandigheden goed zijn groeit elke plant van de Kollumer Zoete Grauwe Erwt als het ware in vier verdiepingen. Elke verdieping heeft aan beide zijden een bloem en elke bloem wordt een peul met vier of vijf erwten. Na het oogsten kun je de hele plant ondersteboven hangend onder een afdak laten drogen. De erwten worden vervolgens mechanisch uit de peul gehaald. Over het algemeen levert iedere plant meer dan dertig erwten.
De Kollumer Zoete Grauwe Erwt is een oud streekgewas uit de provincie Friesland. De plant bloeit met lila bloemen, de verse erwten zijn lichtgroen tot geel met een gemarmerd patroon. De erwten zijn vrij hoekig en een beetje gedeukt. Tijdens het drogen verandert de kleur van de erwten in een donkerdere, bruinachtige tint. De kleur van de erwt is ook vers donkerder bruin wanneer deze op kleigrond wordt gekweekt en lichter bruin wanneer hij op zanderige gronden wordt gekweekt. Het verschil tussen de oudere grijze erwten en de Kollumer Zoete Grauwe Erwt is dat de laatste iets groter is, zoeter van smaak en dat hij meer vruchtvlees heeft. De smaak is wel minder uitgesproken dan bijvoorbeeld die van de kapucijner.
CULINAIR GEBRUIK
Omdat peulvruchten vroeger over het algemeen werden gegeten door mensen die zware fysieke arbeid verrichten, werden ze calorierijk bereid, bijvoorbeeld met gebakken spek. De zoete erwten werden ook gebruikt om een traditionele erwtensoep met spek en worst te maken. Maar je kunt ook denken aan een captain’s dinner met Kollumer Zoete Grauwe Erwt in plaats van kapucijners. Voor het koken moeten de gedroogde erwten ongeveer acht tot twaalf uur in koud water weken.
De erwten kunnen vervolgens in zo’n anderhalf tot twee uur in schoon water gaar worden gekookt. De erwten vallen niet uit elkaar tijdens het koken.
ONTDEK HET ARK VAN DE SMAAK BOEK
Wil je meer weten over voedsel en verhalen lezen over gastronomische erfgoed? Bekijk het boek “DE ARK VAN DE SMAAK” in onze webshop.
Huidige situatie
De kooktradities veranderden nadat fysiek zware arbeid afnam, en zoals zoveel andere bonen en erwten, raakte ook deze erwt uit de mode. De teelt van deze variëteit werd bijna gestaakt, omdat ze werd vervangen door andere erwtenvariëteiten zoals de Marrofat en de Admiraal, die makkelijker te telen zijn en een hogere opbrengst hebben. Dit leidde bijna tot het uitsterven van de grijze erwt, totdat Jan van der Velde uit Kollum toevallig op de erwten stuitte. In samenwerking met het Kenniscentrum voor Friese Gewassen kon hij het ras redden en ontdekte hij nieuwe mogelijkheden voor het gebruik ervan. Oorspronkelijk werden slechts zes erwten gered. Deze vormen de basis van de zeer beperkte productie die nu in Friesland bestaat. Meer voorlichting en het gebruik van de erwt in alledaagse gerechten kan helpen om de Kollumer Zoete Grauwe Erwt terug te brengen in de Nederlandse culinaire cultuur.