Gagelbier
BESCHRIJVING
In de Lage Landen werd in de middeleeuwen bier gebrouwen met gruit, een mengsel van gagel en groene kruiden als moerasrozemarijn (Ledum palustre), bergkummel of laserkruid (Laserpitium siler) en bakelaar of laurierbesjes (Laurus nobilis). Ook duizendblad, kattenkruid, heide, salie en koriander worden genoemd als ingrediënten van gruit, maar daar zijn de meningen over verdeeld. De meeste van deze kruiden hebben ook een geneeskrachtige werking. Vaak werd ook (dennen)hars toegevoegd om het bier langer houdbaar te maken.
Gagel, ook wel bekend als moerasmirte en stormwind is het hoofdbestanddeel van gruit. Gagel (Myrica gale) is een zeldzame en beschermde plant die gedijt rond voedselarme, zure veengebieden. De bladeren en de mannelijke katjes van de gagel worden in het bier verwerkt. De plant bloeit in april en mei, de sterke geur van de bladeren doet denken aan menthol en eucalyptus.
De matte, grijsgroene bladeren zijn twee tot vijf centimeter lang. De smaak van de bladeren is bitter en je mond trekt ervan samen, vergelijkbaar met mirte. Als de vruchten rijp zijn, komt er een olieachtige substantie vrij. Gagel is bederfwerend en licht giftig.
Gagelbier wordt gebrouwen van water, gerstemout, gruit en gist. Verschillende brouwerijen gebruiken naast gerstemout ook tarwemout en gemoute haver. In de middeleeuwen werden waarschijnlijk verschillende graansoorten gebruikt zoals spelt, farro, tarwe, gerst, haver en rogge.
CULINAIR GEBRUIK
ONTDEK HET ARK VAN DE SMAAK BOEK
Wil je meer weten over voedsel en verhalen lezen over gastronomische erfgoed? Bekijk het boek “DE ARK VAN DE SMAAK” in onze webshop.
Huidige situatie
Sinds 1950 is de hoeveelheid gagel in Nederland sterk gedaald en sinds 2012 is het een beschermde plantensoort. Tegenwoordig verzamelen gagelbierbrouwers in augustus onder toezicht van natuurbeschermingsorganisaties bladeren en mannelijke katjes. Door de achteruitgang van gagel dreigt ook gagelbier te verdwijnen, en daarmee een oer-Nederlandse bierstijl. Speciale en lokale bieren zijn echter weer in trek vanwege de smaak, de vele variaties en ook vanwege het lokale karakter. Sinds een paar jaar zijn enkele brouwerijen begonnen opnieuw gagelbier te produceren, namelijk Brouwerij Jopen in Haarlem (Jopen Koyt), Brouwerij Schurenhof in Vlodrop (Roerdaler Gagelbier), Brouwerij Klein Duimpje te Hillegom (Gagel Tripel) en Brouwerij De Vecht te Loenen aan de Vecht (Maerssener Gagelblond). Ze gebruiken allen hun eigen recept.