Velen kennen de Nederlandse bonte koe, maar de bonte geit? Hopelijk komt hier verandering in, want de bonte geit is tot de Ark van de Smaak toegelaten. Daarmee is naast de koe en het schaap de derde en laatste traditionele zuivelleverancier van Nederland tot de Ark toegetreden.
Tekst // René Zanderink
Beeld // Alexander van Berge & Max Liebermann
Slechts één producent van bonte geitenkaas
De Fries-Zeeuwse melkschapen(kazen) en de kazen van Blaarkop (o.a. traditionele Leidse boerenkaas met Sleutels) en Brandrode kaas gingen haar voor. Punt is namelijk dat er maar één producent van bonte geitenkaas is: Bert Kots van de Brömmels in het Woold bij Winterswijk (Achterhoek). Dat terwijl er van de andere items meerdere producenten zijn en Bert pas een tiental jaren geleden de bonte geiten op zijn Camping annex Geitenboerderij weer in ere herstelde. Hij gebruikte toen voor het laatst een witte bok, nu
beschikt hij louter nog over zwartbonte bokken. Hij levert verse en jong belegen geitenkazen en op bestelling geitenvlees. In de coronacrisis geven de geiten niet minder melk. Bert’s afzet wordt echter bemoeilijkt. Koop eens een lekker lokaal geitenkaasje van de Brommels!
Bert was met zijn kazen aanwezig op de stand van Slow Food Nederland tijdens de Grüne Woche in Berlijn. De bonte geit is al eeuwen in Nederland aanwezig en kwam vroeger als koebonte geit (in drie kleurslagen voor: zwart, bruin en de uitgestorven kleurslag blauw) vooral in Zeeland voor. En de Zeeuwse bok was de bok van B, op het leesplankje Aap, Noot, Mies (Figuur 1A). Cornelis Jetses beeldde deze geit begin vorige eeuw verscheidene malen op zijn schoolplaten af (Figuur 1B). Het beroemdste schilderij van een bonte geit maakte Max Liebermann in onze duinen (Figuur 1C). Wanneer is een ras nu traditioneel? De Wereldvoedselorganisatie FAO houdt een fokkerij gedurende minimaal 40 jaar aan, anderen vinden dat na 100 jaar iets pas traditioneel geworden is.
Toelating tot de Ark van de Smaak
Om toegelaten te worden tot de Internationale Ark van de Smaak (met wereldwijd ruim 5.000 items, waaronder 450 kazen) moet een item naast traditioneel, regionaal, kleinschalig/ambachtelijk, zeldzaam en uiterst smaakvol zijn. De langharige Nederlandse of Veluwse landgeit is wel een traditionele geit maar zijn vlees werd alleen op zeer lokale schaal (door de herders zelf) en niet voor de melk benut. Witte Saanengeit en Toggenburger geit** zijn in Nederland de melkleveranciers, maar beide zijn geen oorspronkelijke melkrassen in Nederland, want ze zijn begin vorige eeuw vanuit Zwitserland geïmporteerd. De Afrikaanse dwerggeit ging vanaf de jaren ’70 onze kinderboerderijen bevolken en leverde hier uitsluitend aaibaarheid. Met geitenvlees wil het in tegenstelling tot tientallen andere landen in Nederland op wat voor manier dan ook niet lukken. Er bestaat gewoon geen traditie van geitenvlees eten in ons land. Vreemd, want de combinatie van geitenvlees en geitenkaas eten is toch niet meer dan logisch? De productie van geitenkaas ontstond in Nederland in de jaren ’80 toen de regering melkquota voor runderen instelde en de boeren slim massaal op geiten (waarvoor geen quota bestonden) overstapten. Door een sterke en goed georganiseerde lobby verkreeg de Nederlandse geitenkaas (geproduceerd uit deze Zwitserse geitenrassen) enige jaren terug de Europese status van Beschermde Oorsprongs Benaming (BOB), terwijl dus met het vlees van de bokken in eigen land nauwelijks iets gedaan wordt, dit werd op de Europese markt gedumpt, voornamelijk naar Spanje. Sinds 2011 is hierop echter een verbod, omdat de bokken te lang in de vrachtwagen zitten en worden de bokken nu in eigen land geëuthanaseerd. Een sterk staaltje landbouwvervalsing van de Nederlandse overheid en handel.
Schilderij // Max Liebermann – Frau mit Geißen in den Dünen (1890)
Geitenkaas & Yoko Ono
De aanwezigheid van Nederlandse geitenkaas in de supermarkt is pas iets van de laatste 25 jaar. Een 50 jaar oud verhaal is het volgende. In 1970 sliepen John Lennon en Yoko Ono tijdens hun beruchte Bed-in for Peace twee weken in het Amsterdamse Hilton Hotel. De macrobiotische Ono eiste destijds van de directie van het Hilton Hotel (het was immers goede reclame voor de hotelketen) dat ze elke dag verse geitenmelk voorgeschoteld zou krijgen. De directie zat met de handen in het haar, waar dit vandaan te halen? De Amsterdamse geitenboerderij bestond destijds nog niet. Uiteindelijk vond men een geitenhouderij met witte melkgeiten in Duindigt bij Den Haag, waarheen een taxi elke ochtend vroeg vertrok om versgemolken geitenmelk te halen. Geitenkaas bestond destijds hier überhaupt nog niet. Geitenmelk begon die tijd net in te raken ter bestrijding van diverse (koemelk)allergieën en in bepaalde macrobiotische dieetvormen. De Nederlandse bonte geiten bevonden zich destijds nog meer in de marge en waren nagenoeg uitgestorven.
Met de toelating van de bonte geit hebben we inmiddels in Nederland bijna de 100 Ark-items bereikt. Dit betekent dat we binnenkort een feestje kunnen gaan vieren. Na de zomervakantie – en na het verdwijnen van het coronavirus – zullen we jullie hierover meer over laten weten. Suggesties hiertoe zijn bij René Zanderink van harte welkom via zanderinkr@gmail.com.
** Inmiddels is de Toggenburger geit in Zwitserland ook zeldzaam geworden en is deze in de Zwitserse Ark van de Smaak opgenomen. Dit betekent dat ook in Zwitserland de witte Saanengeit een monocultuur geworden is en de biodiversiteit ernstig in het gedrang komt.
Over de Ark van de Smaak
De Ark van de Smaak is een internationale catalogus van kleinschalige kwaliteitsproducten die horen bij een specifieke cultuur, historie of traditie van een streek of land. Door bijzondere groente- en fruitsoorten, granen, dierenrassen, dranken, kazen en vleeswaren onder te brengen in de Ark van de Smaak bieden we een platform en nodigen we iedereen uit om deze producten te beschermen door ze weer te kopen en te eten. Of – in het geval van bijvoorbeeld bedreigde wilde diersoorten – door ze juist niet meer of veel minder te eten zodat ze zich weer kunnen voortplanten. Wereldwijd zijn er inmiddels meer dan vijfduizend producten opgenomen in de Ark van de Smaak, waarvan 97 Nederlandse. De Ark van de Smaak is een levend project waar altijd weer nieuwe producten aan toegevoegd kunnen worden. Deze worden beoordeeld door de Ark van de Smaak commissie.
– Dit artikel is geschreven door René Zanderink. René is journalist, bioloog en al 15 jaar lang fervent aanjager van producten van Nederlandse bodem en keuken. Dit doet hij onder andere door zijn inzet voor de Ark van de Smaak commissie, als bestuurslid van Slow Food Amsterdam, als auteur van boeken als Liever Lokaal (samen met Annette van Ruitenburg) en Van Kop tot Kont (samen met Nel Schellekens). Ook loopt René warm voor valfruit en eaux de vie als medeoprichter van het Genootschap der Warme Stokers.
