Overal in Nederland zetten mensen zich in voor het behoud van biodiversiteit en agrarisch cultureel erfgoed. Iedere maand interviewt Maarten Kuiper – bestuurslid evenementen bij Slow Food Nederland én gezicht achter De Seizoensarbeider – één van hen. Hij onderzoekt waarom sommige mensen afwijken van gebaande paden. Is er bijvoorbeeld nog een boterham te verdienen wanneer je het allemaal nét even anders doet? Deze maand een interview met Peter Brul – initiatiefnemer en coördinator van de Graanrepubliek – uit Bad Nieuweschans.
Tekst // Maarten Kuiper
Beeld // Maarten Kuiper
Coöperatie de Graanrepubliek is een samenwerkingsverband van boeren en graanverwerkende bedrijven die samen de teelt en de verwerking van granen in al hun verscheidenheid weer een nieuwe impuls willen geven.
Hallo Peter. Wat is de Graanrepubliek?
”De Graanrepubliek is een samenwerking van lokale akkerbouwers en graanverwerkende bedrijven, in een oude werkplaats voor stoomlocomotieven in Bad Nieuweschans. We zijn gestart in 2017 , en inmiddels participeren een biologische zuurdesem bakker, twee pastamakers, een brouwer, een mouter, destilleerder, een vlokkenmaker, winkel en horeca. De winkel en bakkerij zijn oktober 2018 open gegaan. Er wordt nu op kleine schaal bier gebrouwen, maar er komt later dit jaar een eigen mouterij in en gaat Hooghoud hier op locatie distilleren.”
“Dan hebben we nog een restaurant, daar houden op dit moment al symposia, concerten en andere evenementen. De bedoeling dat er een keuken in komt met als centraal thema lokale granen. Door het hele diner heen, van haver tot gort. Wereldwijd wordt er zo veel met graan gemaakt, het is echt een basisvoedsel waar je zoveel verschillende gerechten en dranken mee kunt maken.”
Op tweeënhalve kilometer afstand is de proefboerderij. We hebben daar proefvelden met hele oude granen, bijvoorbeeld eenkoorn en emmer, maar ook moderne rassen. We kijken of die rassen het hier goed doen qua teelt en opbrengst, en welke kwaliteiten die hebben voor de verschillende producten. Bijvoorbeeld: vroeger was haver zo’n beetje het grootste akkerbouw gewas in Nederland, dat is helemaal weg. Tegenwoordig wordt in Nederland nog maar 2000 hectare haver verbouwd. Hier in de regio op de zware klei van de Dollardpolders werd veel brouwhaver geteeld. We willen weer gaan brouwen met haver, maar we weten we eigenlijk bijna niks meer van de verwerkingskwaliteiten van de verschillende rassen. Dus nu telen we hier weer verschillende oude en nieuwe haverrassen en onderzoeken we of er tussen zitten die interessante eigenschappen hebben.”
“We zitten in een omgeving die sociaaleconomisch zwak is – dit is zo’n beetje het dunst bevolkte en armste deel van Nederland. Maar qua diversiteit in landschap is het gigantisch rijk. We zitten hier op de grens met Duitsland, aan de Westerwoldse Aa. Een stukje naar het zuiden kom je bij de twee beken die de rivier vormen, op het zand in een meer dan duizend jaar oud cultuurlandschap. Een paar kilometer stroomafwaarts heb je het Eems Dollard estuarium met de overgang van zoet naar zout water. Hier kun je binnen dertig kilometer van de Drentse Aa naar de Westerschelde! Je vindt hier op zo’n korte afstand van elkaar zulke verschillende bodems en landschappen. En op die verschillende bodems, in die zo sterk verschillende landschappen kun je graan gaan telen en zoeken met bakker, brouwer en distilleerder wat je van die verschillen terug vindt in je brood, bier en in het gedistilleerd.”
Hoe begin je zoiets?
”Ik leerde Freek, de brouwer, in 2014 via mijn activiteiten in de Slow Food Ark van de Smaak kennen. Freek was veel bezig met de geschiedenis van bier, brouwde zo nu en dan bier bij een andere brouwerij, maar was eigenlijk op zoek om zelf een kleinschalige mouterij te starten. Dat is iets dat bijna niet meer voorkomt in Nederland. Dat sprak mij aan. Ik ben zelf al behoorlijk lang bezig met onderzoek naar granen. Toen ik studeerde in de jaren ‘70 heb ik mijn afstudeeropdracht geschreven over de verwerkingskwaliteit van biologisch dynamisch geteelde granen. Direct daarna ben ik verder gegaan met dat onderzoek aan het Louis Bolk Instituut, en daar had ik bijvoorbeeld ook een proefbakkerij.”
“Dus Freek en ik gingen aan de gang, kijken of we ergens een mouterij konden opzetten met bijzondere granen. En als je dat doet dan moet er natuurlijk ook een brouwerijtje bij om te testen. En een proeflokaal om met andere craft beer brouwers te gaan kijken hoe je met bijzonder graan mout maakt, en hoe je daar weer bijzonder bier van brouwt. We hebben gekeken in Ede, daar zou bij het station een soort food center komen. We hebben ook in Utrecht gezocht, en in Den Bosch. Maar toen begon ik hier in Oost Groningen drie jaar geleden een ander project met de provincie, ter stimulering van omschakeling naar biologische landbouw. En daarmee kwam ik in contact met een groep akkerbouwers in deze omgeving.”
“Ik kom uit dit dorp, dus ik kende dit gebouw al. Dat was toentertijd zwaar verwaarloosd, en ik kroop hier dan wel eens naar binnen om hier te spelen. Dus we hadden die zoektocht, ik kwam in contact met die akkerbouwers in deze omgeving, en toen kwam dit gebouw weer op mijn pad. En ik begon te denken, ‘je kunt eigenlijk veel meer doen met granen op deze plek, de Graanrepubliek (naar het boek van Frank Westerman).”
“Hier in de omgeving, op die zware klei is vijfenzeventig procent van wat geteeld wordt graan. En daarvan is weer vijfenzeventig procent wintertarwe, en dat gaat het rechtstreeks het veevoer in. Met zo’n grote locatie en zoveel graan uit de omgeving zou je ook wat met een bakkerij kunnen doen, iets met pasta. Dus ik ben met mensen gaan praten om te peilen of daar interesse voor zou zijn. Hier in het dorp zit bijvoorbeeld het Fontana wellness centrum, op basis van zout water dat hier opgepompt wordt. Daar komen zo’n 200.000 bezoekers per jaar. Die directeur kende ik al, en die was direct enthousiast over dit idee. Toen ben ik met gemeente gaan praten, die waren ook enthousiast en adviseerden om een aanvraag bij het Waddenfonds in te dienen. Intussen ben ik in mijn kennissenkring gaan kijken of er ook ondernemers waren die mee wilden doen. En toen kwam dat bij elkaar, onze aanvraag bij het Waddenfonds werd gehonoreerd en toen konden we beginnen met het werken aan de verwezenlijking van die ideeën.”
Wat is hier leuk aan?
”Het is echt een fantastische uitdaging. Zulke dingen kosten natuurlijk veel meer geld en tijd en energie dan je van tevoren plant, maar als dit er eenmaal helemaal staat is het echt een hele mooie, inspirerende plek. Er zitten zoveel lagen in. Je hebt die combinatie van ambachtelijke activiteiten, met de link naar de landbouw en daarmee naar landschap en diversiteit in de omgeving. We gaan workshops geven, we hebben een loopbrug waardoor bezoekers langs de productieruimtes kunnen lopen en alle processen kunnen volgen. Daarmee heb je weer een link naar voeding, educatie en toerisme. We werken aan bewustwording rondom voeding terwijl we ook gewoon praktisch bezig zijn. We gaan hier brood, bier, pasta, pannenkoekenmeel, havermout, muesli, mout, bier en jenever maken. We doen veel met bio, maar niet per se. Bij de oude granen is het vooral een zoektocht naar eigenschappen die onderscheidend zijn. Met Hooghoud bijvoorbeeld, is het interessant om jenever echt weer een positie te gaan geven naast gin en whisky. En dan direct in relatie met de teelt, kunnen we van de rijkdom van de Groninger bodems het eldorado van de jenever maken? Dat gaat over teelt, bodem, bemesting, rassenkeuze, maar ook verwerkingsmethodiek. Dat zoekproces, dat is mooi.”
Hoe zie je de nabije toekomst van De Graanrepubliek?
”We zijn nu aan het opbouwen. We kijken een jaar of vijf vooruit, verder is moeilijk. Je moet het zo inrichten dat het in enige mate recessiebestendig is. Je weet gewoon dat er altijd weer moeilijkere tijden kunnen komen. En dat hakt er in een sociaal economisch zwak gebied extra hard in. Dan moet je wel bestendig zijn.”
“Hoe ik het over vijf jaar voor me zie, dan draaien alle bedrijven goed, dat zijn er misschien een aantal die ook een stuk productie buiten dit bedrijf hebben, bijvoorbeeld de mouterij, distilleerderij, pasta, maalderij. En verder kan er natuurlijk van alles bij komen. Er komt binnenkort bijvoorbeeld een club kunstenaars uit Groningen, die gaan objecten maken van stro. En we zijn in gesprek met een wafelbakker uit de regio, dat soort dingen.”
“Uiteindelijk streven we naar een significante invloed op de omgeving. (her)Introductie van een diversiteit aan granen, geteeld voor humane consumptie ipv veevoer. Echt vrij veel van die boeren die nu aan het omschakelen zijn naar biologisch kijken ook naar akkerbouwmatige groenteteelt. Daarmee trek je het hele bedrijfsinkomen zodanig omhoog, daar ga je echt financieel een aanzienlijk verschil maken met gangbaar. Als dat doorzet komt het er hier heel anders uit te zien qua dynamiek en landschap. Dat wordt heel anders boeren, met ook een aardige diversiteit in het landschap.”
– Lees hier meer over de Graanrepubliek.
– Dit artikel is geschreven door Maarten Kuiper. Maarten is – naast bestuurslid evenementen bij Slow Food Nederland – het gezicht achter De Seizoensarbeider. Hij werkt, reist en schrijft zich vanaf augustus 2018 een jaar lang een weg door de voedselketen. Onderweg zoekt hij verhalen van boeren, vissers en andere voedselproducenten. Verhalen achter ons voedsel. Verhalen die gehoord moeten worden. Zo vist hij op paling, rooit hij aardappels, steekt hij asperges en wie weet wat nog meer! Volg de avonturen van Maarten via Instagram of lees mee in zijn reisdagboek.