Van de Brabant Bellefleur tot de Soesterknol en van de Champagne Rode Rabarber tot de Zeeuwse Kreeft; Nederland beschikt over bijzondere seizoensproducten. Elk seizoen worden wij in de keuken geïnspireerd door grote culinaire variëteit. Slow Food wil de consumptie van deze producten bevorderen en gaat daarom een jaar lang op culinaire reis door de Nederlandse eetcultuur. Wij willen laten zien hoe divers en mooi ons lokale voedselaanbod is én aandacht vestigen op producten uit de Ark van de Smaak. Dit keer in de schijnwerpers: de Opperdoezer Ronde.
Tekst // Carmen Groeneveld
Beeld // Akkerbouw Actueel & Delicious Magazine
Opperdoezer Ronde
Stel we zien de zondvloed aankomen, welke groente, fruit, granen, dierenrassen, vleeswaren, kazen en dranken móet Noah dan meenemen op zijn Ark? Dat is de vraag die de initiatiefnemers van de Ark van de Smaak zich stelden bij het starten van de Ark. Eén van de producten die mee aan boord mag en waar Nederland trots op mag zijn is de Opperdoezer Ronde. Voor degenen die deze heerlijke aardappel nog nooit geproefd hebben, en voor de fans van deze aardappel, is er goed nieuws. De Opperdoezer Ronde is het gehele jaar door in het seizoen, en dus kunnen we er het hele jaar heerlijk van genieten.
De feiten op een rijtje
Latijnse naam: Solanum tuberlosum
Seizoen: Gehele jaar. De oogst vindt plaats vóór eind september
Onderscheid t.o.v. andere aardappels: De Opperdoezer Ronde heeft een laag zetmeelgehalte, een onregelmatige vorm, een dunne schil, is vastkokend en heeft een romige smaak
Wist je dat… je de Opperdoezer Ronde ongeveer vier weken kunt bewaren? (Dit kan niet kloppen met Gehele jaar, dus Tot 4 weken na de laatste oogst) Je kunt ze het beste bewaren bij een temperatuur van 8-12 °C op een droge, donkere, goed geventileerde plaats
Geschiedenis van De Opperdoezer Ronde
Ongeveer vierduizend jaar geleden begon men in Peru met het verbouwen van aardappelen. Daar werd de aardappel zelfs vereerd. Na de Spaanse Verovering werd de aardappel meegenomen naar andere landen. De aardappel werd als eerste in Spanje geïntroduceerd, waarna hij geleidelijk over de rest van Europa werd verspreid. In het begin werden aardappels enkel gebruikt voor het voeren van dieren en werden aardappels geserveerd aan gevangenen. Om die reden was de aardappel in eerste instantie dan ook niet echt populair. Echter bleek al snel dat de aardappel erg voedzaam en lekker was. Toen Lodewijk de Zestiende dit hoorde tijdens een hongersnood in Frankrijk, haalde hij aardappelen naar Frankrijk. Hij liet aardappelen aanplanten in Versailles en bewaakte de grond. Doordat Lodewijk zo omging met zijn aardappels, wekte het de interesse van de bevolking en zwichtte ook de bevolking uiteindelijk voor de aardappel. Na 1700 was de aardappel in Europa geaccepteerd en werd hij veelvuldig geconsumeerd. Tijdens de industriële revolutie aan het begin van de 19e eeuw trok veel bevolking van het platteland naar de stad. Daardoor kwam er een enorme groei in vraag naar de aardappel. Vanaf 1860 werden er in Opperdoes voornamelijk ‘negenwekers’ verbouwd. Ze werden negenwekers genoemd omdat er negen weken zitten tussen het poten en het rooien. Het was dus een snelgroeiende aardappel. Deze negenwekers werden vervolgens gekruist met gekweekte variaties op de aardappelplant. Deze kruising werd gedaan door de Andijkse tuinder J.Sluis. In eerste instantie werd het resultaat van deze kruising de Sluis genoemd. Maar deze aardappels werden vervolgens veredeld, waardoor de Opperdoezer Ronde is ontstaan.
Het telen
Maar hoe wordt de Opperdoezer Ronde nu precies gepoot, gerooid en geteeld? De teler begint met het poten van de aardappel. Om de Opperdoezer Ronde te poten graaft de teler ondiepe kuiltjes in de grond. In elk kuiltje legt hij vervolgens een aardappel. Nadat elk kuiltje gevuld is met een aardappel, worden alle kuiltjes weer dichtgegooid. Vervolgens maakt de teler lange ruggen van aarde over zijn akker en worden de kuiltjes nogmaals dichtgegooid. De Opperdoezers hebben puntjes, die de ‘ogen’ van de aardappel worden genoemd. Uit deze ogen groeien vervolgens de wortels en de stengels. De wortels groeien de grond in. De stengels groeien de lucht in. Echter een aantal stengels groeien ook de grond in, dit zijn de ‘stolonen’. Aan de uiteinden van deze zogenoemde stolonen ontstaan verdikkingen. Deze verdikkingen groeien uiteindelijk uit tot nieuwe aardappels. Het is erg belangrijk dat de aardappels tijdens het groeien in de grond blijven. Daarom worden de ruggen, waarin de aardappels groeien, flink met aarde bedekt. De aardappelplant die boven de grond groeit, wordt tussen de dertig en zestig centimeter. Hier groeien witte of paarse bloemen aan. Op het moment dat deze bloemen dood gaan, is het bijna tijd om te oogsten. De ‘rooi’ tijd van de Opperdoezer Ronde is tussen juni en oktober, afhankelijk van het weer en de omstandigheden. De Opperdoezer Ronde is een bijzondere aardappel. Deze heeft namelijk een hele dunne schil, waardoor hij enkel met de hand geoogst kan worden. Na het oogsten worden de Opperdoezers met de hand op grootte gesorteerd. Voor eind september zijn alle Opperdoezers geoogst.
‘Aardappelmoeheid’
Het is voor de vruchtbaarheid van de akkers belangrijk om niet elk jaar aardappels te verbouwen. Dan kan de akker minder vruchtbaar worden, wat in dit geval ook wel ‘aardappelmoeheid’ wordt genoemd. Indien je de akker gezond en vruchtbaar wil houden, moet je wisselen tussen de producten die je verbouwd. Veel telers wisselen het verbouwen van de Opperdoezer af met het verbouwen van kool. De telers wisselen ook van gewas om aardappelziekten te voorkomen. Zo kan het helpen om drie jaar te wachten om op eenzelfde akker weer aardappels te verbouwen. De Opperdoezers zelf groeien het beste bij een gemiddelde temperatuur van 16-17 °C. Ook houden de Opperdoezers niet van heel veel vocht en regen. De Opperdoezers worden verbouwd op zavelgrond. Dit is een mengeling van klei en zandgrond.
Beschermde aardappel
Er zijn op dit moment zo weinig telers die de Opperdoezer Ronde verbouwen, dat de aardappel in 1996 een BOB-status heeft gekregen (Beschermde Oorsprong Benaming). Door deze status mogen de Opperdoezer Rondes alleen verbouwd worden in een straal van één kilometer om de kerk van het Westfriese plaatsje Opperdoes. Alle Opperdoezers die buiten die straal verbouwd worden, mogen niet officieel Opperdoezer Ronde genoemd worden. De volledige oogst van de Opperdoezer is nooit meer dan vier miljoen kilo per jaar en vanwege deze beschermde oorsprong mag dit ook niet worden uitgebreid. Op dit moment zijn er in Opperdoes nog maar weinig Opperdoezer Ronde telers actief. Jonge boeren vinden de teelt van de Opperdoezer Ronde vaak te intensief en kiezen daardoor voor de teelt van een andere aardappel of kiezen voor een andere, minder intensieve baan. Dit zorgt ervoor dat vandaag de dag nog maar vijfendertig telers samen honderdvijftig hectare Opperdoezer Ronde telen.
Verkooppunten
Wil je zelf de Opperdoezer Ronde kopen en proeven? Dat kan! De Opperdoezer Ronde is gelukkig op vele locaties te verkrijgen.
Bijvoorbeeld direct bij de teler:
- Hero Stam: Almereweg 16, 1674 PS Opperdoes, Noord-Holland
Verder is de Opperdoezer Ronde verkrijgbaar bij diverse supermarkten, in de winkel en/of online. Jammer is dat er maar één sorteermachine bestaat die deze ‘vettige’ aardappels kan verwerken en dat deze in Noord-Brabant staat, dat maakt de supermarktversie niet echt duurzaam.
Zelf maken
Wil je eens lekker zelf in de keuken staan om deze heerlijke Opperdoezer Rondes te bereiden? Dan hieronder een heerlijk recept. De Opperdoezers zijn van zichzelf erg vol en romig van smaak, waardoor ze eigenlijk niet heel veel nodig hebben. Het lekkerst zijn ze in de boter.
Benodigdheden (voor 4 personen):
- 750 gram Opperdoezer Ronde aardappelen
- 20 gram verse peterselie
- 75 gram ongezouten roomboter
- 1 tl grof zout
Bereiding:
- Boen de Opperdoezers schoon met kraanwater
- Halveer de Opperdoezers en kook ze in water met zout gedurende 20-25 minuten
- Snijd intussen de peterselie fijn
- Meng de boter met het zeezout en de peterselie
- Giet de aardappels af
- Meng de peterselieboter door de aardappels en laat met de deksel op de pan nog 5 minuten staan
- Schep de aardappelen op een schaal en bestrooi met wat peterselie
Tip: de peterselie is uiteraard ook door andere kruiden te vervangen, bijvoorbeeld door dille of kervel
– Wil jij ook vaker lokaal en uit het seizoen eten? Slow Food Nederland ontwikkelde een unieke culinaire kalender voor aan je keukenmuur met bijzondere Nederlandse groente- en fruitsoorten. De Opperdoezer Ronde zijn er ook op afgebeeld. Bestel de poster via www.slowfood.nl/kalender.
Over de Ark van de Smaak
De Ark van de Smaak is een internationale catalogus van kleinschalige kwaliteitsproducten die horen bij een specifieke cultuur, historie of traditie van een streek of land. Door bijzondere groente- en fruitsoorten, granen, dierenrassen, dranken, kazen en vleeswaren onder te brengen in de Ark van de Smaak bieden we een platform en nodigen we iedereen uit om deze producten te beschermen door ze weer te kopen en te eten. Of – in het geval van bijvoorbeeld bedreigde wilde diersoorten – door ze juist niet meer of veel minder te eten zodat ze zich weer kunnen voortplanten.
De Ark van de Smaak is een project van Slow Food met als doel biodiversiteit te behouden en te herstellen. We doen dit omdat de diversiteit in gewassen, dierlijke rassen, maar ook de diversiteit van lokale keukens in hoog tempo afneemt. Dat is niet alleen jammer, maar ook een risico voor de toekomst van ons voedselsysteem. Want als bepaalde rassen en tradities verdwijnen, krijgen we niet zomaar meer terug. Terwijl een grote biodiversiteit het voedselsysteem flexibel en toekomstbestendig kan maken. Bijvoorbeeld als het gaat om klimaatverandering.
Wereldwijd zijn er inmiddels meer dan vijfduizend producten opgenomen in de Ark van de Smaak, waarvan 76 Nederlandse. De Ark van de Smaak is een levend project waar altijd weer nieuwe producten aan toegevoegd kunnen worden. Deze worden beoordeeld door de Ark van de Smaak commissie.
Over de auteur
Dit artikel is geschreven door Carmen Groeneveld. Carmen heeft al van jongs af aan een enorme passie voor eten. Met de jaren is haar passie voor goed en eerlijk voedsel gegroeid. Nadat zij was afgestudeerd aan de Hotel Management School Maastricht, verdiepte zij haar kennis door middel van een master aan de University of Gastronomic Sciences (ook wel bekend als de universiteit van Slow Food) in Pollenzo te Italië. Daar heeft zij alles geleerd over Slow Food. Sinds kort is Carmen actief als redacteur voor Slow Food Nederland.