In Ton van Zandvoorts documentaire Schapenheld (Sheep Hero) ruimde Loek Hilgers samen met zijn vrouw Margriet de keutels op die een kudde van 300 schapen op de stoep van een ijssalon net over de Belgische grens had achtergelaten. Desondanks wordt een proces-verbaal uitgeschreven door de politie, die door de eigenaar van de ijssalon is gewaarschuwd. ‘Gelukkig is de bekeuring nooit opgestuurd. Misschien heeft het te maken met het feit dat de documentaire na de première op het IDFA-festival in november 2018 in Amsterdam vervolgens overal vertoond werd en de long list van het Gouden Kalf haalde.
Tekst // René Zanderink & Peter de Waard
Beeld // Marc Bolsius – Erfgoed Brabant (boven) en Volkskrant (portret)
De kudde Kempische heideschapen was van zijn zoon Stijn Hilgers, die net als zijn dochter Astrid (biologe) zijn idealen deelde en in zijn voetsporen trad. Loek was een van de drijvende krachten achter het oprichten van een Presidium voor het Kempisch Heideschaap in 2010, hij motiveerde zijn zoon om met dit schapenras aan de gang te gaan. Verder was Loek de motor achter de reïntroductie van het Brandrode rund en het heidekoetje in het Brabantse Landschap. Ook van het Brandrode rund zou een Presidium ontstaan. Verder werkte hij mee aan de totstandkoming van Presidia voor andere Brabantse rassen zoals het Chaams Hoen en de opname van de Brabantse grijze boekweit en emmer(tarwe) in de Ark van de Smaak.
Natuurvorser van het eerste uur
Loek Hilgers was een natuurvorser van het eerste uur. ‘Al vanaf zijn twaalfde jaar was hij daar volop mee bezig’, zegt zijn echtgenote Margriet Hilgers. Hij verdiepte zich in het historische heidelandschap en de daarbij passende vogels, insecten, planten, potstallen, graslanden en akkers. Hij interesseerde zich niet om enkele zeldzame plantjes of beestjes die het niet zouden redden, maar bekommerde zich om het totale landschap en de onderlinge verbanden. Bijna twintig jaar maakte Loek Hilgers deel uit van de Landschapscommissie Midden-Brabant. Nooit ontpopte hij zich als milieufanaticus. Altijd toonde hij tijdens de vergaderingen begrip voor de standpunten van mensen die het niet met hem eens waren. ‘Hij was integer en diplomatiek’, karakteriseert zijn vrouw hem.
Loek Hilgers overleed 5 september aan de gevolgen van uitgezaaide kanker. ‘Het is razendsnel gegaan. De kanker is pas in april vastgesteld’, vertelt Margriet.
Expert op het gebied van natuur, economie en landschap
Hilgers werd geboren in een katholiek Oisterwijks gezin van vijf kinderen. Hij was een slimme jongen, maar strandde op het gymnasium van de paters Assumptionisten in Boxtel. Later haalde hij wel zijn HBS-diploma in Den Bosch, waardoor hij toch een bosbouwopleiding kon gaan doen in Arnhem. Hij maakte die niet af en ging in 1975 werken op de personeelsafdeling van de Katholieke Universiteit Brabant (KUB) in Tilburg, waarbij hij in de avonduren een studie milieugeografie ging doen. Hierbij richtte hij zich op de samenhang van natuur, economie en landschap. De eerste keer dat hij publiekelijk aan de bel trok was toen Staatsbosbeheer in Zweden voor duizenden gulden korhoenders kocht voor Noord-Brabant, de Veluwe en Sallandse Heuvelrug. ‘Zinloos’, vond Hilgers. Eerst moest het aloude heidecultuurlandschap landschap met extensieve graanakkers en heide worden hersteld. Dat betekende dat een einde moest worden gemaakt aan de intensieve landbouw en het kunstmestgebruik die de grond uitputten. De kunstmest was een uitvinding van de Duitser Justus von Liebig (tevens de man achter het bouillonblokje). De graanvelden verdwenen door toedoen van onze eigen landbouwvoorman Sicco Mansholt. Beiden kwamen jaren later terug op hun beslissingen en stelden dat ze fout zaten. Maar Nederland zit er nog steeds mee opgescheept, erger dan ooit zelfs. In plaats van graanvelden zien we nu alleen nog maar snijmaís op onze akkers. Dor-doodse monocultuur. Veevoer. Daar groeit en bloeit niets meer tussen.
Herstart landbouw & natuur 2015
Na een excursie naar de militaire oefenterreinen op de Lüneburger Heide in 2015, waar nog een bijna onaangeroerde combinatie van natuur en landbouw was te vinden compleet met grote schaapkuddes werd het Gilde voor Traditionele Schaapherders opgericht. Hij wilde hiermee ruimte geven aan de kuddes met heideschapen voor de instandhouding van het cultuurlandschap, waar kwartels, patrijzen en veldleeuweriken weer de ruimte wordt gegeven, net als korenbloemen, Karthuizer anjers en korensla. Met de in de potstal verzamelde schapenkeutels en heideplagsel werden de akkers vruchtbaar gemaakt. Hij bedacht ook het Heideboerderij-model (zie www.heideboerderij.nl) waarbij gezonde heide en landbouwbodems samen opgaan met een vitale regionale, ambachtelijke markt van (kringloop) streekproducten. Inmiddels wordt Loek’s Heideboerderij filosofie op meerdere locaties in Nederland voorzichtig en in embryonale fase tot bloei gebracht. Vele tientallen boeren, herders, natuurorganisaties, bakkers, molenaars, gemeentes en burgers de provincies Noord-Brabant, Gelderland en Overijssel zijn er in heel Nederland mee bezig.
Circulaire economie is op dit moment hot, zelfs bij de politiek, Loek was hiervan al aan het begin van dit nieuwe millennium voorstander, hij heeft de herinvoering daarvan niet mee mogen maken. De Universiteit in Wageningen, LNV, de Kamer en vele ‘experts’ lopen dus minstens twee decennia achter. En eigenlijk is Nederland pas deze zomer door het stikstofdebacle echt wakker geworden. Loek, en dat was het tragische, was zijn hele leven een roepende op de stille heide.
René Zanderink
Nationale Ark van de Smaak commissie – Slow Food Nederland