Een reis door de bijzondere wereld van de Nederlandse teelt van wal- en hazelnoten. Dat was in een notendop de winterbijeenkomst op maandag 14 januari van de Slow Food Utrecht professionals. De leden waren die dag te gast bij Melissa en Rudolf Jan den Beer Portugael van Mobipers in Zoelen.
Tekst // Ellen Rippen en Reina van Bruggen
Beeld // Reina van Bruggen
‘Hoewel Nederlanders van nature geen noten eters zijn, is de vereniging blij met het advies van het Voedingscentrum om 15 gram noten per dag te eten.’ Zo opende Ton Baltissen zijn lezing. Baltissen is voorzitter van de Nederlandse Notenvereniging en tevens projectmanager bij CropEye, manager a.i. voor LTO Noord. De Notenvereniging telt op dit moment zo’n 50 leden (waarvan een aantal in België), die allemaal professioneel bezig zijn met notenteelt.
70.000 hectare walnoten
Als we allemaal het advies van het Voedingscentrum zouden opvolgen en alleen noten uit eigen land willen eten, zouden er volgens Ton op 70.000 hectare walnoten geteeld moeten worden of op 60.000 hectare hazelnoten. ‘Nu is dat nog slechts 100 à 200 hectare. Daarom is het de moeite waard om de notenteelt in ons land te stimuleren.’ Er zijn ook vele voordelen. Zo is het een duurzame teelt, het heeft landschappelijke waarde, het verhoogt de biodiversiteit en hoe meer bomen hoe meer opname van koolstof en uitstoot van zuurstof er is. Bovendien kan de consumptie van noten een bijdrage leveren aan de transitie van dierlijk naar meer plantaardig voedsel.
Gedijen in Nederland
Hazelnoot- en walnootbomen doen het goed in Nederland. Daarom wordt door de Nederlandse Notenvereniging ook op deze noten gefocust. De vereniging behartigt de belangen van de leden op het gebied van teelt, bewaring, afzet en verwerking van noten. De Nederlandse Notenvereniging wil uiteraard ook kennis verzamelen over notenteelt en delen. Op dit moment zijn er diverse onderzoeken over notenteelt gaande. Totaal staan op de Europese rassenlijst ongeveer 150 walnotenrassen, maar niet alle rassen doen het goed op Nederlandse bodem. Daarom stimuleert de vereniging onderzoek naar rassen en hun eigenschappen om inzicht te krijgen welke rassen het beste gedijen in Nederland (bv. winterhardheid, vorstgevoeligheid).
Niet zomaar een ras
Baltissen toonde foto’s van verschillende boomgaarden in een diversiteit van aanleg. Zo zijn er boomgaarden in combinatie met andere gewassen, zoals maïs of met dieren als kippen. Walnoten worden meestal geteeld aan bomen die in vrije stand opgroeien. Hiervoor worden de bomen zo’n 10 meter van elkaar geplant. Soms ook op 5 meter, waarbij na een aantal jaren de tussenliggende bomen worden uitgegraven en verkocht (extra verdienmodel). Hazelnoten worden geteeld aan struiken. Deze worden op rijen geplant met een afstand van 4-6 m tussen de rijen en 2-4 m in de rij. Er zijn weliswaar vele notenrassen, maar het verhandelen van rassen mag alleen van rassen die vermeld staan op de rassenlijst. Om een ras toegevoegd te krijgen aan de rassenlijst vereist een lange procedure, net als bijvoorbeeld bij de veredeling van aardappelen. Kosten daarvoor zijn zo’n € 4.500. Het duurt ook nog jaren voordat het resultaat van de veredeling is te beoordelen. Gemiddeld oogst men walnoten vanaf het achtste jaar en dat kan daarna in principe 50 jaar lang. Van hazelnootbomen wordt eerder geoogst: vanaf het derde jaar met een maximum opbrengst na 6 à 7 jaar, ongeveer 30 jaar lang.
Handje noten per dag
Noten staan niet zo maar in de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Het is gebaseerd op een advies van de Gezondheidsraad. De Gezondheidsraad adviseert namelijk in de Richtlijnen Goede Voeding 2015: “Eet ten minste 15 gram ongezouten noten per dag”. Iedere dag een handje ongezouten noten is goed voor de bloedvaten. De Gezondheidsraad stelt dat het overtuigend is aangetoond dat de consumptie van 15 g noten per dag het LDL-cholesterolgehalte (het slechte cholesterol) en daarmee het risico op coronaire hartziekten verlaagt. Noten bevatten veel onverzadigde vetten en belangrijke vitamines en mineralen, zoals vitamine B1, vitamine E en ijzer. Alle noten zonder zout passen in een gezonde voeding en zijn een goede vegetarische keuze in plaats van vlees of vis. Of ze nu ongebrand, gebrand of geroosterd zijn, maakt niet uit. Ook notenpasta van 100% noten of pindakaas van 100% pinda’s (pinda’s zijn eigenlijk peulvruchten) is prima. Overdrijf de consumptie van noten, notenpasta of pindakaas niet, zo stelt het Voedingscentrum, er zitten namelijk wel veel calorieën in noten.
Het ontstaan van Mobipers
De leden zitten tijdens de ontvangst in de monumentale schuur van Boerderij De Rit. Deze boerderij is al eeuwen familiebezit. Melissa vertelt dat zij en Beer na het overlijden van haar grootvader in haar ouderlijk huis zijn gaan wonen. Haar ouders hadden daar eerder hun bedrijf De Rit. Toen ze ruim 10 jaar geleden voor hun appeloogst geen bedrijf konden vinden die hun hoeveelheid groot genoeg vond om tot sap te maken, hebben zij een mobiele appelpers aangeschaft ongeveer op het moment dat Landschapsbeheer daar ook plannen voor had. Het leidde tot een goede samenwerking en tot de start van Mobipers en leverde hun veel werk op. Inmiddels is de mobiele pers vervangen door een vaste pers op de boerderij. Al jaren weten mensen uit het hele land het bedrijf te vinden om hun appels te laten persen tot sap. Omdat het seizoen van het appelpersen voorbij is, zien wij tijdens de aansluitende rondleiding een grote, schone ruimte met mooie roestvrijstalen apparatuur.
Verrassende smaak
De rondleiding brengt de leden vervolgens bij de walnotengaard met 100 bomen geplant in 2012 en nog 120 enige jaren later. Het hele terrein is SKAL in omschakeling en zal over een jaar gecertificeerd worden. Op een andere plek staan walnotenbomen van verschillende rassen, een plek voor een picknick van mensen die hun noten of appels bij Mobipers komen laten persen. Het gebouw waar de noten worden verwerkt is wel in bedrijf. De noten worden gepeld, met de hand uitgezocht. We zien hoe de noten geroosterd worden en de oude Italiaanse olijfpers (1960) zijn werk doen en de olie in een emmer lopen. Voor 1 liter walnotenolie heb je 5 kg walnoten nodig (gedopt 3,5 kg). De massa die na het persen overblijft is een droge koek met maar liefst een eiwitpercentage van wel 40%. Dit laatste is voer voor verbeelding en gesprek. Wat zou je daar allemaal van kunnen maken… De leden waren na het proeven van de walnotenolie verrast over de smaak en souplesse. Melissa vertelde ook nog dat men vroeger van de schillen van de zwarte walnoot verf maakte voor de wolindustrie. Er is nu iemand in Nederland die er inkt uit perst. Zelf gebruiken Melissa en Beer de houten schillen van de noten als biomassa om het vakantiehuis (geschikt voor 10 à 12 personen) mee te verwarmen en binnenkort ook de andere gebouwen op hun terrein.
Walnotenproeverij
Na de rondleiding was er nog een test van meer dan 10 verschillende walnotenrassen op gemak om te kraken, kleur, smaak (nootsmaak, bitterheid, zoetheid, mufheid). Het bleek niet eenvoudig voor de aanwezigen. Na het proeven bleken er toch vele nuanceverschillen tussen de verschillende rassen te zijn. Heel bijzonder was het ras Rode Donau, de kleur van de schil zag eruit als die van andere rassen, maar eenmaal gekraakt hield je een heerlijk zoete dieprode walnoot over. Wat zullen die geweldig zijn in een salade. Zoals gebruikelijk werd de bijeenkomst afgesloten met een heerlijke lunch, bestaande uit een bonte verzameling van meegebrachte winterse gerechtjes. Het is altijd weer leuk om te zien hoe ieder trots is op de eigen inbreng en hoe er aan tafel van wordt gesmuld! Ook de diverse wijnen/drankjes waren heerlijk, inclusief de appelcider die door Mobipers wordt verkocht.
Foto-impressie van de bijeenkomst is te vinden op de facebookpagina van Slow Food Utrecht
Voor in de agenda:
De lentebijeenkomst zal zijn op 27 mei bij Odin in Geldermalsen, waar Krista van de Steeg de Slow Food Utrecht professionals zal ontvangen.