Goed nieuws voor alle moestuin eigenaren en eetliefhebbers in Friesland; deze provincie is namelijk de eerste van Nederland die erin geslaagd is zijn agrobiodiversiteit in kaart te brengen, veilig te stellen en te vermeerderen.
Tekst // René Zanderink
Beeld // Tjalke Stoelwinder
De inspanningen van Johannes Spyksma en Stichting Werkverband Friese Rassen zijn niet onopgemerkt gebleven; het Fries levend erfgoed van nutsplanten, vlas en vee kan nu worden behouden door de beschikbaarheid van diverse droogbonen, tuinbonen, erwten en andere groenten.
Al 70 jaar een Friese parel
Het verhaal van de Fries Gele Woudboon (of Fryske ‘Giele Wâldbean’ zoals hij in ‘t Fries genoemd wordt) gaat terug naar 1950, toen Kor Kalsbeek de boon verhandelde op zijn volkstuin ‘De Pronker’ in Drogeham. Naast dat deze strogele woudboon er prachtig uitziet – een wit-bruin omringde navel en een witroze bloemkleur – is het een typisch product van de Friese Wouden, hij is namelijk goed bestand tegen kou, wind en nattigheid. Maar hoe kan je deze bijzondere boon nou lekker bereiden? Probeer bijvoorbeeld deze traditionele bonenschotel met Friese Woudboontjes.
Benodigdheden
– 500 gram Friese woudboontjes
– 2 flinke uien
– rookspek
– potje zilveruitjes
– potje augurken
Bereiding
1. Week de woudboontjes een etmaal in water.
2. Kook ze daarna in 45 minuten gaar en giet ze af.
3. Snijd het rookspek in stukjes en bak dit aan.
4. Meng het spek zonder spekvet door de bonen.
5. Bak vervolgens de fijngesneden uien in het achtergebleven spekvet. Serveer de bonen met de gebakken uien, zilveruitjes en augurken.
Een bijzondere aardappel; het Friese geeltje
Niet alleen de Friese Woudgele boontjes zijn weer in omloop, ook de Friese aardappelen kunnen weer geconsumeerd worden. Jaap Wilmann, landbouwer en eigenaar van een boerderijwinkel, raakte ruim 10 jaar geleden bevlogen met deze aardappel.
De Friese aardappel is kleiner dan gewone aardappelen en wordt ook wel het ‘Fries geeltje’ genoemd (of in het Fries ‘Wâldgieltsje’). Tegenwoordig wordt deze Friese aardappel in culinaire kringen beschouwd als delicatesse. Vermoedelijk is het geeltje een echt Fries landras dat al rond 1700 in de provincie voorkwam. Waarschijnlijk meegenomen door Duitse asielzoekers bekend onder de naam ‘dompelaars’. In 1800 kwamen er al vijf types van het geeltje voor. Dat waren de Woudgeeltjes, vooral geteeld in de (Friese) Wouden door de arbeiders.
Friese groenterassen nu overal in Nederland beschikbaar
Het Werkverband Friese Rassen streeft naar het behoud en de toepassing van de Friese en met Fryslân verwante landbouwgewassen. Het gaat hierbij om het instandhouden en bevorderen van (agro)biodiversiteit. Door de gewassen in stand te houden en toe te passen, bewaren we uit cultuurhistorisch oogpunt waardevolle sporen die eerdere landbouwactiviteiten hebben nagelaten. Een deel van de gewassen vormt uitgangsmateriaal voor het ontwikkelen van agrarische streekproducten.
Het Werkverband Friese Rassen stelt zaden en bonen van de Friese groenterassen beschikbaar. Ook buiten Friesland zijn deze zaden en bonen te verkrijgen. Mocht je bijvoorbeeld opzoek zijn naar Reade Krobbe, Gele Woudboontjes, Citroenbonen en Roodbonte Kievitsbonen, stuur dan een mailtje naar firma Greydanus in Heerenveen via t.stoelwinder@greydanus.nl. Een zakje kost €2,49.
– De Ark van de Smaak is een project van Slow Food met als doel biodiversiteit te behouden en herstellen. De Ark van de Smaak fungeert als catalogus van kleinschalige kwaliteitsproducten die horen bij een specifieke cultuur, historie of traditie van een streek of land. Hierdoor worden bijzondere groente- en fruitsoorten, granen, dranken, kazen, vleeswaren én dierensoorten beschermt. We doen dit, omdat de diversiteit in gewassen en dierlijke rassen, maar ook de diversiteit in lokale keukens in hoog tempo afneemt. Dat is niet alleen jammer, maar ook een risico voor de toekomst van ons voedselsysteem. Wereldwijd zijn er inmiddels meer dan 5000 producten opgenomen in de Ark van de Smaak, waarvan 76 Nederlandse. De Friese Gele Woudboon en het Fries Geeltje zijn er daar twee van.
– René Zanderink is journalist en bioloog. Al 15 jaar lang is hij fervent aanjager van producten van Nederlandse bodem en keuken. Dit doet hij onder andere door zijn inzet voor de Ark van de Smaak commissie en als auteur van boeken als Liever Lokaal (samen met Annette van Ruitenburg) en Van Kop tot Kont (samen met Nel Schellekens). Ook loopt René warm voor valfruit en eaux de vie als medeoprichter van het Genootschap der Warme Stokers.