Wat merk jij van zilte gronden, uitgeputte bodems en overstroomde aardappelvelden? En hoe gaan boeren, overal ter wereld, om met de gevolgen van klimaatverandering? Die vragen waren op zaterdag 13 oktober, tijdens World Food Day in Den Bosch, het uitgangspunt voor een keukentafelgesprek met drie boeren: Dorcas uit Chihwato, Zimbabwe, Maria uit Rosaspata, Peru en Marijke uit De Meern, Nederland.
Tekst // Maarten Kuiper
Beeld // Floor Fortunati & Nichon Glerum
Het was een bijzonder warme herfstdag in Den Bosch, toen de Zimbabwaanse Dorcas Nyamaharo, Peruaanse Maria Zuniga en Nederlandse Marijke Klever aan de keukentafel schoven voor een rondetafelgesprek over klimaatverandering en de impact daarvan op hun bedrijf. Na een plenaire opening, onderleiding van Maarten Kuiper, bestuurslid Evenementen van Slow Food Nederland, verdeelde het publiek en de drie boeren zich over drie tafels. Met veel interesse onderwierp het publiek de boeren aan een vragenvuur en met veel bewondering luisterden ze naar de boerenverhalen over de alsmaar groeiende en wereldwijde natuuruitdagingen op het land. Want of het nu gaat over boeren uit Nederland, Zimbabwe of Peru – deze problemen belanden ook op ons bord.
Een verslag van een talkshow die tot stand kwam in samenwerking met het Slow Food Youth Network (SFYN) Nederland, het NAJK en Oxfam Novib.
Zimbabwe , Opzoek naar zaden met een kortere cyclus
Dorcas Nyamaharo (33) is boer in het Rushinga district in Zimbabwe. Deze regio wordt geplaagd door lange periodes van extreme droogte. Als de regen eindelijk komt, zijn het vaak heftige buien die tot overstromingen leiden. Dorcas verbouwt voornamelijk mais, soja, en andere gewassen die relatief goed tegen droogte kunnen, zoals sorghum en parelgierst. ‘Ik ben op zoek naar zaden die een kortere cyclus hebben, dus in een korter seizoen snel kunnen groeien’, vertelt ze ons.
‘Door klimaatverandering wisselen de seizoenen snel af en moeten zaden binnen een kortere tijd kunnen groeien, of ze moeten zo sterk zijn dat ze kunnen groeien onder snel wisselende omstandigheden.’ Dorcas wordt hierin ondersteund door Oxfam Novib, die boeren middels verschillende projecten ondersteunt om goede en de juiste seizoensgebonden zaden te kunnen identificeren.
Peru , Kennisdeling over lokaal geproduceerd voedsel
Maria Chasin Zuniga (46) komt uit Rosaspata, een kleine gemeenschap op een paar uur rijden van Cusco in de Peruaanse Andes. Ook zij moet zich aanpassen door klimaatverandering en kampt met onvoorspelbare voedselproductie. Ze vertelt: “Ik groei vooral maïs en aardappels. Het regent tegenwoordig erg laat, en het wordt tegenwoordig heel warm, dit zorgt voor problemen. Daarom zijn sommige producten die ik groei een succes, andere zijn geen succes.” In het deel van de Andes waar Maria woont, zijn de effecten van een stijgende temperatuur voelbaar en zichtbaar. De gletsjers in het gebied smelten langzaam, met steenlawines en overstromingen tot gevolg. De aardappelvelden worden steeds hoger aangelegd, om zoveel mogelijk pestvrij te blijven.
“Door klimaatverandering zijn sommige producten die ik groei een succes, andere producten zijn juíst geen succes”
Maria zet zich in om de rijke biodiversiteit van haar omgeving te behouden, en geeft in haar community les over inheemse groenten en kruiden uit de regio. Daarnaast is Maria lid bij de Andes Association, een organisatie waar mensen worden gestimuleerd om maaltijden van lokale ingrediënten te maken. ‘We zijn ons er nu op aan het richten dat we de jeugd kennis overdragen over het koken met lokaal geproduceerd voedsel. Kennisdeling is belangrijk voor de toekomst.’
Nederland , Het oogstseizoen oprekken
Marije Klever is opgegroeid op een melkveehouderij in De Meern, in de buurt van Utrecht. In 2017 heeft Marije Klever het familiebedrijf met 100 melkkoeien overgenomen. Marije Klever is dagelijks bestuurder en portefeuillehouder melkveehouderij bij NAJK, belangenvereniging voor agrarische jongeren in Nederland.
Marije Klever levert haar melk aan Campina en heeft ook een eigen melktap op de boerderij waar mensen melk direct bij de boer kunnen halen. Marije: ‘Het is voor ons, als boer, van belang dat wij het oogstseizoen oprekken. We hebben langdurige oplossingen nodig om klimaatverandering tegen te gaan. Door klimaatverandering en de extreem warme zomer in Nederland hebben wij de helft van het gras dat we normaal hebben.’ Ik wil mijn koeien blijven voeren van mijn eigen land. Op dit moment voer ik mijn koeien met 85% voedsel van eigen land. Maar deze zomer heb ik extra voer van mijn buurman moeten kopen, omdat het gras te dor en uitgedroogd was om al mijn koeien te kunnen voeren. Bierborstel en erwten zijn ook een prima restproduct voor koeien, maar je kan ze hier niet te veel van voeren.
Wereldwijd , Het boerenberoep aanlokkelijk houden voor toekomstige generaties
Droogte, toegang tot de markt en tot kennis, hoewel de boeren op hele verschillende plekken in de wereld ondernemen, zijn er duidelijke overeenkomsten in hun uitdagingen. De belangrijkste is misschien wel om het beroep aanlokkelijk te houden voor nieuwe generaties. ‘Overal ter wereld trekken steeds meer boeren naar de steden’, zegt Gigi Manicad van Oxfam Novib, ‘Men denkt dat je in de steden beter geld kan verdienen. Het moet weer aantrekkelijk worden, op financieel en sociaal vlak, om boer te worden.’
“Boeren zijn de bron van diversiteit, zij moeten kunnen groeien in kennis en kunde”
Ze vervolgt: ‘Het is een uitdaging om het boerenbestaan rendabel te maken. Boeren zijn de bron van diversiteit. Zij moeten toegang tot technologie, kennis, tools en zaden hebben om te kunnen groeien in kennis en kunde. Ze hebben hierbij hulp nodig van de overheid. Op dit moment gaat het geld naar grote producenten, want zij zijn efficiënter, makkelijker schaalbaar, en dus goedkoper. Maar overheden zouden meer in kleine boeren moeten investeren. En consumenten moeten bereid zijn om meer te betalen voor hun voedsel, zodat boeren ook een eerlijk salaris kunnen krijgen. Het is ons aller verantwoordelijkheid om deze uitdaging aan te gaan.’
— Dorcas en Maria waren in Nederland op uitnodiging van Oxfam Novib, in het kader van een programma dat bijdraagt aan meer voedselzekerheid. Het richt zich vooral op zaden en het belang daarvan voor stabiele oogsten en een zeker inkomen voor boeren. Wil je meer lezen over het werk van Oxfam Novib? Neem een kijkje op www.oxfamnovib.nl en op de www.voedselzaak.nl.